14. Αὐτάρκεια

Αὐτάρκεια δὲν εἶναι ἁπλῶς τὸ νὰ μπορεῖ κανεὶς νὰ ἱκανοποιεῖ τὶς δικές του ἀνάγκες καὶ νὰ εἶναι εὐχαριστημένος ἀπὸ τὴν κατάστασή του. Αὐτάρκεια σημαίνει κυρίως νὰ θεωρεῖ κανεὶς ἀρκετὸ αὐτὸ ποὺ ἔχει ἢ αὐτὸ ποὺ τὸν περιβάλλει, ὥστε ὁ νοῦς του νὰ μὴν περιστρέφεται ἐδῶ καὶ ἐκεῖ, ἀναζητώντας τὸ καλύτερο ἢ τὸ διαφορετικό, εἴτε αὐτὸ ἀνάγεται στὸν ὑλικὸ τομέα εἴτε στὸν πνευματικό – χωρὶς ὅμως νὰ νομίσει κανεὶς μὲ αὐτὸ ὅτι πρέπει ὁ αὐτάρκης νὰ σταματήσει τὸν ἀγώνα γιὰ κάτι καλύτερο σὲ ὁποιονδήποτε τομέα.

Ἡ αὐτάρκεια προϋποθέτει μιὰ δύναμη ψυχῆς καὶ ἄσκηση τοῦ σώματος, ὥστε ὄχι μόνο νὰ ἐξαντλοῦμε τὶς δυνάμεις μας, ἀλλὰ καὶ ὅταν χρειάζεται νὰ τὶς ὑπερβαίνουμε. Ἐννοοῦμε μιὰ ἄσκηση πολλὲς φορὲς καὶ ἐνάντια στὸν ἑαυτό μας, ἕναν ἀγώνα ἐνάντια ἴσως στὶς συνθῆκες τῆς ζωῆς, εὔκολες ἢ δύσκολες. Αὐτό, φυσικά, συντελεῖται πάντοτε μὲ τὴ δική μας προαίρεση καὶ ὄχι ὡς προσπάθεια νὰ ἐπιδείξουμε νομοταγὴ συμπεριφορὰ γιὰ λόγους θρησκευτικοὺς καὶ μελλοντικῶν ἀπολαβῶν τῆς ψυχῆς – διότι τὸ ἄτομο προάγεται καὶ ἐξελίσσεται μόνο μὲ τὸν ἀγώνα γιὰ τὴ ζωή, τὴν εὐγενὴ ἅμιλλα καὶ τὴν ἀνάγκη ἀναγωγῆς του.

Ἀντίθετα, ὅταν κανεὶς εἶναι μεμψίμοιρος, διαρκῶς παραπονούμενος, μὴ ἱκανοποιούμενος ἀπὸ τίποτα καὶ μονίμως ἀσκεῖ κριτικὴ στὰ πάντα, ὅταν ἐκτιμᾶ τὰ δεδομένα πλέον τοῦ μέτρου, τότε κατατάσσεται στὴν κατηγορία τῶν ἀσθενικῶν καὶ δύστροπων ποὺ δὲν εἶναι εὐχαριστημένοι μὲ τίποτα καὶ ἡ ζωή τους, γενικά, εἶναι μιὰ σκέτη δυστυχία. Ἀναφέρομαι δυστυχῶς στὴν πλειονότητα τῶν συνανθρώπων μας, σὲ ἐκείνους ποὺ ὁ ὀφθαλμός τους δὲν στρέφεται στὰ δικά τους, ἀλλὰ περιφέρεται διαρκῶς στὰ ἀλλότρια, ὄχι ὅμως στὰ ἀλλότρια ἐκεῖνα ποὺ θεωροῦν ἴσα ἢ ὑποδεέστερα τῶν δικῶν τους, ἀλλὰ σὲ ἐκεῖνα ποὺ θεωροῦν ὑπέρτερα. Ἕνας τέτοιος ἄνθρωπος δὲν χαίρεται τὴν κάθε ἡμέρα, τὴν κάθε ὥρα, τὴν κάθε στιγμή, ἡ ζωή του εἶναι μιὰ διαρκῆς ταλαιπωρία, μιὰ ἀτελείωτη σειρὰ ἀνικανοποίητων ἐπιθυμιῶν, μιὰ δυσαρέσκεια, μιὰ δυσφορία. Ὅταν εἶναι ζεστὸς καιρὸς ἐπιθυμεῖ τὸν χειμώνα, ὅταν εἶναι χειμώνας ἐπιθυμεῖ τὸ καλοκαίρι, ὅταν βγαίνει ἥλιος σκέπτεται τὸ συννεφάκι, ὅταν ὑπάρχουν σύννεφα ἐπιθυμεῖ μιὰ ὡραία ἡμέρα, πάντοτε ὁ νοῦς του τρέχει στὴν προηγούμενη ἢ τὴν ἑπόμενη, ποὺ τὶς θεωρεῖ πάντα καλύτερες. Δὲν γνωρίζει τὸν καλὸ λόγο, δὲν λέει ποτὲ ὅτι εἶναι εὐχαριστημένος, ἔστω καὶ ἂν ἔχει ὅλα τὰ ἀγαθὰ τοῦ κόσμου. Τέλος, ἀγνοεῖ συνήθως τὴ δυστυχία καὶ τὰ προβλήματα τῶν συνανθρώπων του, δὲν σκέπτεται ὅτι ὑπάρχουν ἀσθενεῖς, ἀνάπηροι, ἀναξιοπαθοῦντες, πολὺ φτωχοί, ἄστεγοι, κατατρεγμένοι, οἱ ὁποῖοι στεροῦνται ὅ,τι αὐτὸς θὰ μποροῦσε νὰ ἀπολαύσει.

Δὲν εἶναι βέβαια φιλοκτημοσύνη μόνον ἡ κτήση τῶν πολλῶν πραγμάτων, ἀλλὰ καὶ ἡ ἐμπαθὴς προσκόλληση σὲ κάτι καὶ ἡ κακὴ ἢ ἡ ὑπερβολικὴ χρήση του. Πολλοὶ […] εἶχαν πολλά […]. Ὅμως δὲν εἶχαν προσκόλληση σ’ αὐτά, ἀλλὰ τὰ εἶχαν ὡς πράγματα τοῦ Θεοῦ, καὶ μᾶλλον μὲ αὐτὰ ἤθελαν νὰ εὐαρεστήσουν τὸ Θεό. (Ὅσιος Πέτρος ὁ Δαμασκηνός)121

Ἡ αὐτάρκεια εἶναι χάρισμα, καὶ ὅποιος δὲν ἔχει αὐτὸ τὸ χάρισμα εἶναι προορισμένος νὰ δυστυχήσει.

Ἐγὼ γὰρ ἔμαθον ἐν οἷς εἰμι αὐτάρκης εἶναι, λέει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος στὸ 4ο κεφάλαιο τῆς Πρὸς Φιλιππησίους Ἐπιστολῆς του (4:11-12).

Μὲ ἄλλα λόγια, ἔμαθα, ἀδερφοί μου, καὶ γυμνάστηκα νὰ εἶμαι αὐτάρκης μὲ αὐτὰ ποὺ ἔχω. Γι’ αὐτὸ καὶ ἐσύ, ἂν θέλεις νὰ εἶσαι αὐτάρκης μὲ ἐκεῖνο ποὺ σοῦ βρίσκεται, γύμναζε τὸν ἑαυτό σου καὶ μάθαινε ἔμπρακτα αὐτὴ τὴν αὐτάρκεια, καὶ ὅταν σοῦ λείπει κάτι μὴ δυσαρεστεῖσαι, ἀλλὰ μένε εὐχαριστημένος.

Οἶδα καὶ ταπεινοῦσθαι, οἶδα καὶ περισσεύειν.

Δηλαδή, γνωρίζω μὲ ζῶ μὲ τὰ λίγα ποὺ ἔχω καὶ νὰ ὑποφέρω, ἀλλὰ ἐπίσης γνωρίζω νὰ διαχειρίζομαι καὶ ὅ,τι περισσεύει, ὅ,τι δὲν μοῦ χρειάζεται. Καὶ αὐτὸ εἶναι μεγάλη ἀρετή, διότι τοὺς περισσότερους ἀνθρώπους δὲν τοὺς καταστρέφει ἡ φτώχεια, ἀλλὰ ὁ περίσσιος πλοῦτος, γιατὶ τοὺς δημιουργεῖ περισσότερες ἐπιθυμίες, περισσότερα πάθη.

Ἐν παντὶ καὶ ἐν πᾶσι μεμύημαι.

Σὲ κάθε πράγμα, σὲ κάθε περίσταση καὶ σὲ κάθε καιρὸ καὶ σὲ ὅλες τὶς δυσχερεῖς περιστάσεις τῆς ζωῆς ποὺ ἀκολουθοῦν τοὺς ἀνθρώπους, πρέπει νὰ εἶμαι μυημένος.

Καὶ χορτάζεσθαι καὶ πεινᾶν, καὶ περισσεύειν καὶ ὑστερεῖσθαι.

Καὶ τὴ στέρηση καὶ τὴν ἀφθονία καὶ τὴν περίσσεια, καὶ τὴν πείνα καὶ τὴ δίψα, καὶ τὴν ἀυπνία καὶ τὴν ἀρρώστια, καὶ τὸ γῆρας καὶ τὸν θάνατο πρέπει νὰ δέχεται ὁ αὐτάρκης ἄνθρωπος.

Ἐλεύθερος εἶναι ὅποιος δὲν σκλαβώνεται στὶς ἡδονὲς ἀλλὰ κυριαρχεῖ μὲ φρόνηση καὶ ἐγκράτεια πάνω στὸ σῶμα του καὶ ἀρκεῖται μὲ μεγάλη εὐχαριστία σὲ ὅ,τι τοῦ δίνει ὁ Θεός, ἔστω καὶ ἂν εἶναι πολὺ λίγα. […] Ἐκεῖνοι ποὺ δὲν ἀρκοῦνται σ’ αὐτὰ ποὺ χρειάζονται γιὰ νὰ ζοῦν ἀλλὰ ἐπιθυμοῦν περισσότερα, ὑποδουλώνουν τὸν ἑαυτό τους στὰ πάθη ποὺ ταράζουν τὴν ψυχὴ καὶ τῆς φέρνουν λογισμοὺς καὶ φαντασίες ὅτι τὸ νὰ θέλουν λίγα ἢ πολλὰ εἶναι τὸ ἴδιο. Καὶ ὅπως τὰ ροῦχα ποὺ εἶναι μεγαλύτερα ἀπὸ τὸ σῶμα ἐμποδίζουν ἐκείνους ποὺ τρέχουν στὸ ἀγώνισμα τοῦ δρόμου, ἔτσι καὶ ἡ ἐπιθυμία τοῦ ἀνθρώπου νὰ ἔχει περισσότερα ἀπὸ ὅσα πρέπει, ἐμποδίζει τὶς ψυχὲς καὶ δὲν τὶς ἀφήνει νὰ ἀγωνίζονται ἢ νὰ σωθοῦν. (Ἅγιος Ἀντώνιος ὁ Μέγας)122

Ἡ Ζωὴ εἶναι ἐλπίδα καὶ πλοῦτος ἄγνωστος, ποὺ γίνεται ἀντιληπτὸς διὰ τῆς φρόνησης, μέσω τῶν αἰσθήσεων. Οἱ γεωργοὶ κοπιάζουν σπέρνοντας καὶ φυτεύοντας, οἱ ναυτικοὶ ὑπομένουν πολλοὺς κινδύνους καὶ τὰ παιδιὰ μαθαίνουν γράμματα καὶ ἐπιστῆμες. Ὅλοι δὲ κοπιάζουν καὶ στεροῦνται τὰ παρόντα γιὰ τὰ μελλοντικά. Ὑπομένουν γιὰ νὰ κερδίσουν περισσότερα. Ὅμως ὅλα αὐτὰ γίνονται γιατὶ ἀπὸ πείρα γνωρίζουν περὶ τοῦ κέρδους. Ἀντίθετα, γιὰ τὰ πνευματικὰ δὲν ἔχουν καμία πείρα, γιατὶ κανένας νεκρὸς δὲν ἀναστήθηκε γιὰ νὰ μάθουν. Ἀλλὰ καὶ τὰ παιδιὰ ποὺ μαθαίνουν γράμματα καὶ ἄλλες ἐπιστῆμες ἀγνοοῦν τὴ μελλοντικὴ ὠφέλεια καὶ δυσανασχετοῦν. Ὅμως οἱ γονεῖς, αἰσθανόμενοι τὸ κέρδος, ἀπὸ ἀγάπη γιὰ τὰ παιδιά τους, τὰ πιέζουν. Καὶ ὅταν πιὰ τὰ παιδιὰ ὡριμάσουν καὶ ἀποκτήσουν καὶ αὐτὰ τὴν πείρα, ἔρχονται ἀπὸ μόνα τους καὶ ἀγαποῦν καὶ τοὺς γονεῖς τους καὶ τὰ μαθήματα. Γι’ αὐτὸ κανένας ἄνθρωπος δὲν πρέπει νὰ παραπονεῖται καὶ νὰ δειλιάζει γιὰ καθετὶ ποὺ τοῦ συμβαίνει, ἀλλὰ νὰ ἀρκεῖται στὴν παρούσα κατάσταση καὶ νὰ ἔχει τὴ βεβαιότητα ὅτι τελικὰ καμία προσπάθειά του δὲν θὰ μείνει χωρὶς ἀνταμοιβή. Καὶ ἡ ἀνταμοιβὴ θὰ ἔρθει μὲ τὴ γνώση καὶ τὴν κατανόηση τοῦ ἑαυτοῦ μας. Τότε μόνο θὰ ἀγαπήσουμε αὐτὸ ποὺ εἴμαστε καὶ Αὐτὸν ποὺ μᾶς τὸ δώρησε.